Gazteen delinkuentziaren prebentzioa eraginkorra al da? – 1. zatia

Zuriñe González Sánchez

Aste honetan, erakunde publikoek delinkuentziari buruz egin dituzten azterlan eguneratuak bilatuz, Euskal Autonomia Erkidegoko (EAE) “2014-2018 Gazte Justiziako IV. Planaren Ebaluazioa”-ri buruzko dokumentua aurkitu dut. Plan hori 2020ko ekainean argitaratu zen, eta Kriminologiaren Euskal Institutua (IVAC-KREI) da egilea.

Ebaluazio horiek aldian-aldian egiten dira, 1996an EAEk adingabe arau-hausleen arloko eskumena erabat bereganatu zuenetik. Horietan, 14 eta 18 urte bitarteko adingabeek egindako arau-hausteen azterketa oso sakona egiten da (gogora dezagun 13 urtera arte, biak barne, ezin direla egotzi), geroago hartutako neurriekin batera (adingabeen zigor-sistemak ez du zigorrei buruz hitz egiten, “Neurri” gisa baizik, izaera hezitzailea dutelako zigortzailea baino gehiago).

Edukia laburbiltzen eta gazte-justiziari buruzko kritika egiten hasi aurretik, oso deigarria egin zaidan gai bat aipatu nahi nuke. Nolabaiteko izaera eta publikoa duen dokumentua da, ezin da izan aurkibidean bakarrik akatsak aurkitzen ditugula zenbakietan, presaka egin dutela ematen du eta ez direla arretaz berrikusten gelditu, eta hori pentsaezina egiten zait. Estetika ere zaindu dezagun, mesedez.

Edukiari erreparatuz, lehenik eta behin adierazi behar dut delituen kopurua (Zigor Kodean larritasun txikiagotzat eta larritzat jotzen diren delituak) %22 hazi zela 2018an, 2014arekin alderatuta (2609, aurreko 2047en aldean), eta kasu ohikoenak genero-indarkeria eta etxeko indarkeria dira, delitu-moten aukera oso zabala den arren. Tipologia ohikoenaren barruan, nabarmentzekoa da familia barruko indarkeria, 2012. urteaz geroztik arau-hausteen zerrendan lehen postuan dagoena. Indarkeria hori etxean bakarrik egiten dute, eta ez dira nahitaez adingabeak, desegituratutako familietatik edo arazo ekonomikoak dituzten familietatik datozenak.

Delitu arinei dagokienez, gorakada progresiboa izan dute, 2014ko 628tik 2018ko 989ra. Talde horretan, jabetzaren edo ondarearen aurkakoak dira delitu arinen %57 izateagatik nabarmentzen diren delitu-motak.
4 urteko aldi horretan delituren bat egiteagatik adingabeei ezarritako neurriei dagokienez, nabarmentzekoak dira zaintzapeko askatasuna (%38), gizartearentzako lanak (%22) eta barneratze itxiak, erdi-irekiak eta irekiak (%17). Neurri horiek (barneratze irekia izan ezik), familia-bizikidetzarekin edo hezkuntza-taldearekin batera, eta zehazten ez den besteren batekin batera, gora egin dute; aldiz, barneratze irekiak eta asteburuetako egonaldiek behera egin dute.

Azkenik, adingabe arau-hausleen profilari dagokionez, esan dezakegu gehiengoa direla 16-17 urte bitartekoak (%60) eta gizonezkoak (%80). Hala ere, tipologia batzuetan gizonezko adingabeak nabarmenduko dira, eta beste batzuetan ez da alde nabarmenik egongo. Nazionalitateari dagokionez, 4 adingabe arau-hausletik 3 nazionalak dira, eta naziokoak ez diren adingabe arau-hausleen presentziarako beheranzko joera dago, nahiz eta 2018an, EAEn, gorakada handia izan zen, bakarrik zeuden adingabe atzerritar ugariren presentziagatik (menas izenez ere ezagutzen direnak).

Bereziki garrantzitsutzat jo dudan beste datu bat berrerortzearena da. Gizarte-iruditerian joera dago delitu bat egiten duen adingabeak berriro egingo duela sinesteko. Hori ez da horrela. Adingabeen erdiek baino gehiagok delitu bakarra egiten dute eta ez dute inolako delitu-karrerarik garatzen, neurri txikiagoan gaizkile heldu bihurtuko direla uste badugu (%10-15 inguru soilik izango dira delitugile iraunkorrak). Zehazki, EAEn, adingabe arau-hausleen %65ek delitu bakarra egin dute (Estatuko batez bestekoa (%55) baino handiagoa).

Ildo horretan, neurri bakarra betetzen dute arau-hausleen% 65ek eta bi neurri edo gehiago betetzen dituzten %35ek (bat dator delitu-kopuruarekin).

Honaino, EAEko gazteen delinkuentziaren laburpen labur bat, goraka doala ematen duena. Postaren bigarren zatian ikusiko dugu zer ondorio ateratzen diren eta kriminologo gisa zer pentsatzen dudan horri buruz.

Bibliografia

Kriminologiaren Euskal Institutua (2020). 2014-2018 Gazte Justiziako IV. Planaren Ebaluazioa. Hemendik berreskuratua: https://bideoak2.euskadi.eus/2020/06/15/news_62166/EVALUACION_DEL_PLAN_DE_JUSTICIA_JUVENIL_2014-2018.pdf